Historia doutros virus...

Querid@s lectores/as confinad@s do Blog do Arquivo municipal de Redondela.

Aquí estou, unha entrada máis, disposta a contarvos curiosidades arquiveiras.

Levamos dende o pasado 14 de Marzo seguindo as medidas preventivas declaradas no Real Decreto 463/2020 polo que se declarou o estado de alarma para a xestión da situación de crise sanitaria ocasionada polo COVID-19.

Sei que non vos conto nada novo, porque de sobra sabedes, e sufrides, o que é o coronavirus, cómo a súa maneira de propagarse e os efectos nocivos que pode ter no noso corpo.

A enfermidade é moi contaxiosa e por iso temos que quedarno nas nosas casas, evitar o contacto directo con xente allea ó noso núcleo da nosa vivenda, lavar as mans, ter unha alta hixiene,...para evitar contaxios e paralizar (reducir) a expansión do virus.

Pero,... Sabías que isto non é a primeira vez que pasa en Redondela? Nin en Galicia, nin en España, nin en Europa nin en toda a Terra. No século XX houbo outras pandemias de gripe en 1957 e 1968 e a gripe aviaria. 

E hai ben pouco (históricamente falando), vivimos unha pandemia coma a de estes días: a (mal chamada) Gripe Española.

No 1918, rematando a primeira guerra mundial, comezou a expandirse unha gripe que se convertiu en pandemia ata o 1920, infectando a 500 millóns de persoas (1/4 da poboación) e matando a moitísimas persoas (entre 17 e 50 millóns, dependendo da fonte que se lea). Morreron pola Gripe Española un número tres veces maior que o de baixas na guerra.

O nome de Gripe española é un nome que da lugar a equívoco xa que a gripe nin se orixinou en España, nin foi España o lugar con mais mortes. Chamouse Gripe española, principalmente, porque España era un país neutral na Guerra Mundial, e os seus medios de comunicación ben podían centrarse en reflexar os pasos desta pandemia. 

Imaxe sacada de elminuto.cl

A wikipedia amplía esta idea deste xeito:  

"España tiña unha política de censura liberal, sen aplicar a censura previa na prensa. Xa que logo, as informacións sobre a propagación da epidemia nin se suprimían nin se adozaban, e cando o rei Afonso XIII colleu a enfermidade en maio de 1918 a axencia Reuters informou da aparición en Madrid dunha estraña enfermidade da que non había constancia de mortos. A partir de xuño incrementouse o uso do termo gripe española nas informacións da prensa internacional. A prensa española da época para se referir á epidemia empregaba formas como soldado de Nápoles, dama española ou enfermedad de moda e aparecían informacións levando a orixe da enfermidade a Francia, traída supostamente a España por inmigrantes retornados. Noutros países tamén recibiu nomes locais, así en Alemañía os soldados denominárona ao primeiro Blitzkatarrh (catarro lóstrego) e os militares británicos chamárona Flanders Flu"

E en Redondela?? 🙋 Imos alí, queridas arquiveiras!

Revisei as actas de Pleno do 1918 ó 1920 e atopei, na acta do 13 de Febreiro do 1919, este texto:

No apartado de Socorros a enfermos da gripe, transcrito:

"Se dió cuenta de la relación de socorros facilitados a pobres desde el principio de la epidemia grippal [gripal] hasta la fecha, en virtud de facultados que se le confirmó a la Alcaldía, como consecuencia de los donativos hechos por el Diputado a Cortes Sr. Riestra y por el Gobierno de la Nación, de la cual resulta que se han verificado socorros por valor de setecientos cincuenta pesetas y ascendiendo lo donado a quinientas cincuenta pesetas, resulta un déficit a favor del Depositario de docientas pesetas. El Ayuntamiento acuerda que la Comisión de Hacienda emita informe".

Aquí está. 

Proba documental de que pasou. 

Proba de que, coma sempre, Hoxe vivimos Historia.

Hay que ver, hay que ver, Redondela como ha prosperado.

Existe na nosa vila un antigo himno non oficial que di:

Hay que ver, 

hay que ver, 

Redondela cómo ha prosperado

Que quieren hacer

a la Portela una carretera.

Y si eso va bien

ya Faustino pondrá un Merendero

¿Con qué?

Con vino de lo mejor

Ribeiro, Soutomaior

de merluzas hará un vivero.

Hai que ver

Hay que ver

Redondela coma prosperou

Que queren facer 

á Portela unha estrada.

E se iso vai ben

xa Faustino porá un merendero

Con qué?

Con viño do mellor

Ribeiro, Soutomaior

de merluzas fará un vivero.

Trátase dunha canción dunha murga, creada por veciños e cantada por todas as persoas da vila transmitíndose de xeración en xeración. Aínda que sempre acompañada dun momento de alegría, sentimentalidade morriñosa ou enchentas gastronómicas, está a reflexar un momento Histórico da nosa vila.

Tan importante coma un documento administrativo, pero con dúas caras valiosísimas dunha mesma moeda.

1.- Por un lado trátase dunha testemuña histórica que se difunde cunha facilidade tal, que se convirte nun filón á hora de reflexar, perpetuar e expandir o noso Pasado.

2.- Pero por outro lado, coma toda a tradición oral, é altamente mudable ó pasar dunha boca a outra. Todas as persoas sabemos o fácil que é mudar unha palabra, engadir un termo e, quizais, acabar cambiando o sentido da letra dunha canción. De feito, ó intentar reflexar a letra da canción antes mencionada, tirei da miña propia memoria,...dubidando en certas palabras (puxen de primeiras "de almejas tendrá un vivero? e José Bernardo Kampanero comentoume que non, que eran merluzas e non ameixas. Gracias, Kampa!).

Pero para iso está tamén a memoria documental. Non tan fácilmente difundible coma unha canción, pero moi pouco manipulable ou mudable.

Quixo a fortuna que esta mesma mañá atopara, de rebote, como case sempre soe pasar nos Arquivos, un Acordo plenario do ano 11 de outubro do 1954 no que se di: 

1/    "Enlace del camino a La Portela 2.- Después de un breve informe //

2/    de la Presidencia respecto de la necesidad y utilidad 

3/    que reportaría, en general, el enlace del camino pro-

4/    vincial a La Portela con la carretera general de La Co-

5/    ruña a Vigo a través del puente que se construye so-

6/    bre el río Alvedosa en el frente del nuevo Mercado de 

7/    Abastos; el Pleno del Ilustrísimo Ayuntamiento acordó por

8/    unanimidad, solicitar de la Excelentísima Diputación el en-

9/    lace del camino provincial a La Potela con la carretera

10/  general de La Coruña a Vigo, a través del Punte ac-

11/  tualmente en construcción sobre el río Alvedosa, 

12/  mediante una derivación de dicho camino en una

13/  longitud de ochenta metros, y que teniendo en cuen-

14/  ta su proximidad al casco urbano y el intenso trá-

15/  fico rodado y de personas que se producirá, tanto en 

16/  esa porción que se construya como en la parte del

17/  camino provincial que para frente al Mercado, que

18/   la pavimentación se ejecute con firme de grava y

19/   riego de betún asfáltico dotando, además, al nue-

20/   vo trazado de cunetas cubiertas que sirvan de aceras a

21/   fin de permitir el paso a los peatones sin los temo-

22/   res del tráfico rodado. Y que para la realización de 

23/   las obras aludidas el Ayuntamiento ofrece pagar a

24/   un coste el 50 por 100 del total del importe a que asciendan" 

Será ésta a estrada a La Portela que canta a canción? Qué pensades? Seguiremos dende o Arquivo investigando,...pero se por un casual tedes mais datos, contactade con nós! arquivo@redondela.gal

Redondela na Historia

PUNTO DE INVESTIGACIÓN

REDONDELA NA HISTORIA

ACCESO Á HEMEROTECA DO FARO DE VIGO (1853-2018)

Co contrato realizado polo Faro de Vigo para permitir o acceso da nosa veciñanza ós fondos da hemeroteca do diario decano da prensa española, o Concello de Redondela dá comezo e presenta a creación dos Puntos de Investigación sobre Redondela na Historia.

Esta rede consta de tres puntos de acceso:

• Arquivo documental e Arquivo audiovisual do Concello de Redondela (Casa do Concello, r/ Alfonso XII, 2, Redondela Teléfono 986400300 arquivo@redondela.gal).

• Biblioteca municipal Valle - Inclán (Paseo da Xunqueira, s/n, 36800 Redondela, Tfno. 986401561 bibliotecaredondela@redondela.gal.
• Biblioteca municipal de Chapela (Camiño do Piñeiral, 22, 36320 Redondela, Tfno. 986 402 865 bibliotecachapela@redondela.gal).

Nestes tres puntos pódense atopar en relación á Historia de Redondela:

.- Documentos: Os documentos administrativos xerados e recibidos polo Concello de Redondela dende o 1848 ata hoxe en día. Ordenados e clasificados no Arquivo Municipal.

.- Fotografías: Fondos audiovisuais dixitalizados, cedidos pola veciñanza. Coleccións privadas de fotografías de paisaxes e xentes Redondela que debuxan as imaxes da nosa historia. No Arquivo Municipal e no blog :  https://arquivoaudiovisualredondela.blogspot.com.es/

.- Fondo local bibliográfico: Fondos en diferentes soportes que tratan sobre o noso municipio e os seus persoeiros, obras de autores locais e obras impresas na localidade. Nas Bibliotecas do Concello (Redondela e Chapela).

A todas estas fontes primarias da Historia, podemos engadir dende o 15 de Marzo do 2018, a posibilidade de acceder á Hemeroteca completa do Faro de Vigo (1853-2018).

Deste xeito, dende o Concello de Redondela preténdese completa-la visión da nosa Vila de Redondela, engadindo o reflexo que na prensa escrita tivo ó longo dos anos. Para investigar, para indagar ou simplemente para fedellar e achegarse deste xeito ó noso pasado.

O acceso á hemeroteca do Faro de Vigo realízase online, dende ordenadores habilitados nas propias instalacións do arquivo e bibliotecas municipais. O acceso é libre, pero deberase cubrir un impreso que será facilitado polas traballadoras do servizo, para deixar constancia do uso do servizo.

A busca, grazas ó OCR (Optical Character Recognition, Recoñecemento óptico de caracteres) permite filtrar tódolos números do diario informativo por termos concretos, pero tamén por datas. As traballadoras guiarán e asesorarán ás persoas interesadas á hora de navegar e mergullar por entre a historia dende o ano 1853 (nacemento do xornal) ata o día de hoxe.

E por iso que nos poñemos en contacto contigo: para dar a coñecer a nova ferramenta de investigación e a actualización permanente das ferramentas xa existentes. Por se puidera axudarte nos teus traballos, nas túas inquedanzas ou na túa vida persoal.

O persoal das Bibliotecas e Arquivos do Concello de Redondela mostrámonos disposto a axudarte en calquera dúbida que en relación ó uso dos nosos servizos puidera xurdir. Animámoste a indagar na Historia da nosa vila, a través das súas fontes primarias ou secundarias, e abrimos as nosas portas (aínda mais) para recibir as túas dúbidas, opinións e ideas.

FERRADOS....esa historia sen medida.

Hoxe, sachando na U/I 433 atopamos o expediente número 6, descrito na Base de datos do Arquivo municipal de Redondela do seguinte xeito:

Dentro del, coas táboas de valoración para a elaboración do Padrón de Contribución Rústica dos anos 1910 ó 1958, apareceu:

Trátase dun documento sen datar, probablemente da primeira década do s. XX (polo tipo de papel e a grafía) no que se fai constar o seguinte:

"Un ferrado es equivalente a 16 varas.

Una vara es equivalente a 4,41 metros

Un ferrado ó sean 16 varas es igual a 70 y 1/2 metros cuadrados

un área son 100 metros cuadrados equivalentes a 22 varas

Una área, es un ferrado y seis varas

Una area son 2 estadales

_____________

Una area de labradío equivale a m J. de 1'56

Dos areas de tojas equivale a m. J. de 1'56"

Un ferrado....unha vara....e unha equivalencia métrica concreta..

Aproveitando que nestes días están no Arquivo do Concello de Redondela dous Historiadores que dende a Deputación de Pontevedra están a traballar a reo na descripción documental do Arquivo, pregunteilles qué era exactamente o do ferrado, o da vara...  Uxío Reinoso Maset e Nacho Álvarez Martínez armáronse de paciencia e con moita calma contáronme:

En resumo: trátase dunha medida non métrica inicialmente (isto xa sona raro). 

Un ferrado era un caixón de madeira co que se medía o gran. Antigamente as leiras non se medían en hectáreas, nen metros cadrados, senón por unha medida moito mais práctica e concreta: a cantidade de gran que producía ou que, segundo Uxío, a cantidade de gran que pudiera ser necesario para sementar esa leira.

Imaxe sacada da páxina web http://www.oferrado.es/queesferrado.htm

Co paso do tempo esa medida de capacidade relacionouse coa medida de superficie, ata acabar identificando a medida do ferrado cunha medida de extensión.

Pero o curioso do caso é que o ferrado varía dependendo do lugar, pois vai ligado en orixe á fertilidade do chan. Coma se reflexa no artigo do 2010 no periódico "El País", "Lo normal es que ronde entre los 400 y los 600 metros cuadrados, pero si en Soutomaior mide 64, en Redondela el ferrado está en 69; y en Fornelos de Montes y Pazos de Borbén, en 74. En la otra punta de la tabla, en Portomarín, mide 671; en Alfoz, Baleira, O Valadouro, Barreiros o Foz, 714; y en Xove y Cervo, 725"

https://elpais.com/diario/2010/04/04/galicia/1270376297_850215.html

Hoxe atopamos no Arquivo a proba de que non, de que o Ferrado en Redondela non equivale a 69 metros cadrados, senón a 70 e medio metros cadrados. É un descobremento ideal, xenial, que marca a singularidade do noso pobo, tamén á hora de medir as cousas.

Interesante, non si?

MOBLES QUE NON SE MOVEN...Maravillas arquiveiras

A semana pasada veu ó Arquivo unha persoa, tentando atopar documentación dos anos 1950-1955. No seu empeño, consultou tamén os legaxos 1.476 ata o 1.483, encadrados na Serie 2.1. Correspondencia ; dende os anos 1950 ata os 1955.

Gracias á súa búsqueda, atopamos no interior desas caixas de correspondencia información, xa hoxe irrelevante administrativamente, pero emocionante a nivel histórico. Dentro daquelas caixas había dúas ofertas do ano 1955:

Unha de mobles de salóns de Pleno, Salas de reunións, etc... dunha antiga empresa, Muebles Morenza, situada na rúa Velázquez Moreno, en Vigo.

Outra de tecidos de bandeiras, telóns, faldas camillas,...

Mirando esta documentación, pensei..."Isto teñoo visto", "Onde?" E, de súpeto, unha conexión eléctrica-neuronal sucedeu. Xa sei. Levanteime, e fun correndo ó Multiusos da Xunqueira. Tiña visto algúns deste mobles, algunha vez, nalgún sitio...

Entrando no Multiusos de Redondela, á esquerda, ó fondo; na Sala oficialmente chamada "Espazo 03", comúnmente referida "Aula dos Sillóns", estaba a mesa que tiña imaxinada:

Era a Mesa debuxada en papel cebola e presupostada no ano 1955 coma "Mesa nº 1".

Pero, fixándome nas actuais sillas que rodeaban a mesa, e pensando no debuxo de Muebles Morenza, pensei que sería raro que un Concello mercara unha mesa sen sillas. Dinme de conta que, ademais, as datas dos presupostos atopados coincidían coas datas da construcción /inauguración da actual Casa do Concello (proxectada no 1952 e 1954 polo arquitecto rexionalista D. Emilio Bugallo Orozco). Por iso pensei que tiña que haber mais documentación refrente á compra de bens mobles para encher a nova casa consistorial. Deduccións simples de arquiveiras con ansias de Poirot. 😉

Volvín ó Arquivo, e busquei na base de datos. Atopei un rexistro relacionado, na unidade de instalación 212/1 descrita coma "Expediente de adquisición de muebles para la nueva Casa Consistorial. Ano 1955". Ahí estabamos. 

Dentro, deixábase constancia da tramitación do concurso administrativo para mercar muebles a Muebles Morenza para a nova casa consistorial.

Decidíase mercar a Proposta nº 2 presentada.

Pensei que, de conservar algo deste mobiliario nalgún lugar, tería que ser no Salón de Plenos do Concello de Redondela. 

E así foi: as sillas debuxadas naquel papel cebola do ano 1956 que no seu día deberon formar parte do mobiliario do despacho de Alcaldía, están hoxe flanqueando a mesa presidencial no Salón de Plenos do Concello de Redondela.

Gracias á documentación custodiada no Arquivo municipal, podemos coñecer as cousas que nos rodean, as lembranzas sobre as que nos apoiamos e sentamos para escribir o noso Futuro. 

Gracias a información que gardan os Arquivos, 

poderemos ler e conservar con mais respeto ós nosos bens.

TURISMO XENEALÓXICO

Neste mesmo mes, xurdía a nova en diversos medios de comunicación dunha nacente maneira de viaxar: 

Trátase de moverse polo territorio seguindo unha curiosa razón: descubrir as raíces dunha mesma. Voltar onde os nosos antepasados naceron, medraron... e de onde, nun momento determinado e por diversas causas, tiveron que marchar.

Nesta mesma semana, visitáronnos dúas persoas de diversas orixes, buscando as súas raíces.

Por unha banda, Eva veu de Jérez de la Frontera (Cádiz), pero tiña a súa orixe en Córdoba. E veu coa súa familia en busca das súas raíces. "A viaxe das orixes", chamoulle mentres os seus fillos sorrían. Estaban entre abraiados e felices: de vacacións e descubrindo cousas para eles doutros tempos moi, moi lonxanos (o libro do Padrón municipal de habitantes do 1920 pareceulles prehistórico e máxico). O avó de Eva, apelidado Fontán, nacera en Redondela no 1904, e emigrara a Sevilla e Córdoba, onde se namorou e construíu unha familia.

Por outra banda, Mariana viña de Rimini (Italia), pero as súas orixes estaban en Buenos Aires (Argentina). A súa avoa e a súa tía-avoa emigraran de nenas. Despois de buscar documentos no Arquivo, e xuntando a información dos documentos e fotografías que ela conservaba, foi quen de facer a súa árbore xenealóxica, coñecer a vila que fora orixe da súa familia, e mesmo reencontrarse cunha curmá segunda que vive, a día de hoxe, en Teis. Deste xeito soubo de que os seus bisavós casaran na Igrexa de Reboreda, que a súa nai emigrara de pequena, pero deixara atrás dous irmáns. Un deles, pai da curmá coa que se reencontrou, quedara en Redondela.

Mariana emocionouse ao conseguir a información. Chorou. Riu. E deu por marabillosa a visita a Galicia e a Redondela, ademais de todo, pola información conseguida. 

Atopar as túas raíces na mesma terra que anos atrás pisaran os teus antergos, debe de ser algo especial. 

No Arquivo do Concello de Redondela, esta semana, vivimos de primeira man o que contan as lonxanas noticias. Hai semanas en que o traballo dunha merece moito a pena.

De baleas varadas

O 5 de Maio do 2016, os periódicos recolleron unha noticia, cando menos, curiosa: unha cría de balea morta, de 6 metros de lonxitude, apareceu na costa da Portela (parroquia de Cedeira). 

En xullo do 2013, neste mismo blog, recolliamos a mesma noticia antes de que sucedera. Ou, mellor dito: despois de que sucedera e antes de que volvera suceder. 

Resulta pois que no ano 1882, na Acta de Pleno do mes de Xullo, recollíase a noticia de que unha cría de balea aparecera na praia do Pazo. O movemento do animal, así coma o tratamento do mesmo, ocasionara nas arcas do Concello (así o recollen) un gasto extra, "Imprevisto". A acta, transcrita, di o seguinte:

"Presentada una cuenta importante setenta y cuatro pesetas cincuenta céntimos referente a los gastos ocasionados con motivo del ballenato que apareció en la Playa del Pazo en el mes de Julio último, después de examinada la Corporación se aprobó y acordó su pago con cargo al capítulo de Imprevistos del corriente ejercicio"

Descoñezo cal era exactamente a denominada "Praia do Pazo". Pero as coincidencias son evidentes: un ballenato (que non unha balea adulta) aparece morto nas praias de Redondela. As causas, seguro que a ciencia pode sinalalas: as correntes do mar, a profundidade da ría, as costumes dos cetáceos...

Pero o que si está claro, é que a Historia, 134 anos despois, 

repítese. 

Quizais mais veces das aquí reflexadas: Alguén de vos pode axudarme a completar esta historia? Tedes memoria doutra vez que aparecera unha cría de balea nas costas da Vila de Redondela? se é así, escribíde un comentario nesta entrada para, entre todos, poder seguir esta noticia a través da nosa Historia.

Moitísimas Gracias!